La Quintinie’nin ve kralının armutlara karşı zaafı vardı. Bahçıvan onlar hakkında sevgi ile konuşurdu. Armutlar gurmeler ile birlikte çok uzun zamandır ünlüydü. “Aşılayın armutlarınızı, Daphnis, çocuklarınızın çocukları sizin meyvelerinizi toplayacaklar” dedi Virgil. Romalılar armut ağaçlarına gereken özeni ve ilgiyi verdiler. Armut bahçelerinin her yerinde yetişti ve onları görmeyi sevdiler:
Hazinesi altında kıvrılmış fidan armut ağacı,
Sararmaya başlayan çime altın kürelerini döker.
Ortadoğu ve Keşmir’ in alt Alpler bölgesinin diğer yerlisi armut ağaçları, Avrupa’ nın tüm ılıman iklimlerinde, Batı ve merkez Asya’ da yetişirler. Bol bir şekilde çiçeklenmediğinden, Yaban armudunun meyveleri çok küçük ve azdır, bu sebeple onlara iyi bakmalısınız. İnsan tarafından elle toplanan zorlama ve birbirini izleyen aşılamalarla geliştirildiğinden birbirinden kolayca ayırt edilebilen meyvesinin sululuğuna, şekline ve boyutuna göre birçok çeşidi vardır.
Yunanlılar, Yahudiler ve Mısırlılar armutu pek yakından tanımamaktadırlar, fakat Büyük Cato 6 çeşidi sıralamıştır. Roma imparatorluğu altında, sayı 40’ a çıkmıştır ya da Pliny tarafından listelenmiştir, sonra da 60’ a yükselmiştir. Pliny Listesinde 1 pound (17. Yy da La Quintinie bir kilo gelen armutlar yetiştirmeye başlamıştır) gelen pirum libralium dan bahsetmiştir. Roma pound’ u 500 gr.’ ın altındadır, buna karşın sadece aristokrat masalar için çok mükemmel bir meyve olmuştur. Romalılar elma gibi, armutları da çiğ ya da pişmiş yerlerdi. Az mükemmel olan meyveler armut şarabı ya da armut sirkesi yapılırdı. Pliny, Varro, Columella ve diğer Romalı yazarlar bütün tariflerini bu konular üzerinden anlattılar. Bizanslılar armutu jölede, armut reçeli, sıcak armut şarabı ya da sirkeli bal şerbeti olarak kullandılar.
Romalılar armut yetiştirimini yaydılar. Bunun bir kanıtı olarak, bütün diller Latinceyi aksanlar nedeni ile bazı farklılıklarla devam ettirdiler. Tam bu noktada, 5. yy’ ın düşük Latincesinde, armudun, pira olan pirum’ un çoğulu dişil tekil isime dönüştü. Meyve (Pomum, poma haline geldi) haline geldiğinde aynı şey elmaya da olmuştu ve erik prunum’ dan pruna’ da dönüştü.
Ortaçağ, çeşitli Roma türlerinin en çok yetiştirilenlerinden gelen bir buçuk düzine armuttan memnun değilmiş gibi duruyordu. Burgundy’ nin Caillou armudu, pişirilmesi gereken sert bir meyve olmasına rağmen, Kral 3. Henry’nin bahçıvanının numaralandırdığı İngiltere’ de çok popülerdi. Diğer sert armut ise Rabelais tarafından mecazi bir şekilde bahsedilen, gerçekte işkence amacı ile kullanılan Poire d’Angoisse’ dir. Sert ve kesikin bir tat veren armut haline geldiğinde anlamsal kargaşalık gün yüzüne çıkar. “Acı” anlamına gelen Angoisse, boğaz büzülmesi demektir. Dar anlamına gelen Latince angustus kelimesinden türemiştir. Anlamından önce aşırı endişelenmenin belirtileri olarak genel bir anlamı ifade etmektedir. Angoisse aynı zamanda Dordogne’de yer alan bahçıvanın taş (Caillou sözcüğünün edebi adı) gibi armut yetiştirmeyi başardığı bir köyün adıdır, sözcük doğruysa, sadece iyi pişmiş bir şekilde tüketilebilinen şalgama benzeyen bir şeydir. Ortaçağın en iyi armutları Hastibeau, Saint Rieul, ve bunların dışında, günümüz Williams’ ın atası, uzun yaşamamasına rağmen 11. Louis’ in yemeye korktuğu ünlü Bon Cheriten’ dir.
Bon Cheriten’ nin kışın diğerlerinden daha çok tercih edildiğini düşünen La Quintinie gibi diğer insanlar da bu türün Roma zamanına kadar ilerlediğini, dünyanın liderlerine haraç olarak ödendiğini ileri sürmüşlerdir. Diğerleri de Bon Cheriten’ in Barbar salıdırıları zamanına dayandığını ve Poitou’ ya Macaristan’ dan St. Patrick tarafından getirildiğini düşünür. Aslında İyi Hrsitiyan Paola’ nın 11. Louis tarafından kraliyet rezidansına, Plessis-lez-Tours’ a, davet edilen St. Francis’ idi. Kral 4. Papa Sixtus’ u Kalabriyen keşişi hayatını sessiz bir şekilde onun yolundan giden diğer iyi Hristiyanlar tarafından çevirili Naples civarındaki sığından çekilmesine ikna etmek için yıllardır zorluyordu.
Kral egzamadan ve iç hastalıklarından muzdaripti. Bütün bunlar doktoru Maitre Cottier’ in önerebileceği bütün tedaviler cevapsızdı. Tanrısal merhamet arayışında olan Louis birçok mucizeye sahip olduğu bilinen Bon Cheriten’ in onu iyileştirebileceğine inanıyordu. Paola’ nın Francis’ i1482 yazında Plessiz-lez Tours’ a vardığında, krala İtalya’ dan getirilen küçük bir armut ağacı vermiştir ve meyve veresiye kadar ona iyi bakmasını söylemiştir. Bütün bunlardan önce kralın aklının hasta olduğunu anlamıştır (çok sonra, hasta bir insan bakmak için bir bitkiye ya da hayvana sahipse akıl rahatsızlığı ile ilgili hastalıkların üstesinden gelebilir.)
11. Louis’ in soylu kanunları bahçesi olarak ihlal eden insanları asmak için kullanılan darağacından bahsettiği bir hikaye vardır, aslında o engellenmiş bir şehir adamıydı, hayvanat bahçesinden çok uzak olmayan parkın köşesinde mükemmel ve gerçek bir bahçesi vardı. Hediyesinden memnun bir şekilde bütün yıl boyunca sabırsızca İyi Hristiyan ağacı için bekledi. Bu ağaç yeni evinde kök salarak armut üretmeye başladı. Bu armutlar, St. Martin gününde toplanırsa, közde çömlek tencerede yavaş bir şekilde, bal ve baharatlar, gülsuyu ile pişirilirse sindirim sistemi hastalıkları için çeşitli mucizeler sunacaktı. Bu Taillevent tarafından önerilen bir yöntemdi.
Umut bir çeşit tetikleyiciydi ve Kral sonbaharın yaklaşmasına kadar dertlerine katlanabiliyordu. Sonra, bir sabah, bahçesini gözetlemesi onu büyük bir drama soktu. Üretmeye devam eden ağaçta on armuttan sekiz tanesi duruyordu ve hala yeşillerdi. Soylu ailenin yemek listesi o kadar zayıftı ki zavallı adam aç olduğundan hırsız Dauphin’ den başkası olamazdı. Gelecekteki 7. Charles’ ın sarhoş olacağı kuşkusuzdu. Fakat 11. Louis hiçbir zaman armutlarını gülsuyu ve bal ile pişirilmiş bir şekilde tadamadı. “1483 Ağustos’ unun son cumartesi günü gece saat sekizde hastalığının onu bir önceki pazartesi yenmeye başladığı Plesis’ de öldü. Umarım tanrımız onu cennet krallığına alır. Amin.” diye yazdı Philippe de Commines.
Bon Cheritan armudunda olduğu gibi ve elmanın ona bağlı olan bir sürü hikayesi olduğundan, armudun da en azından bir tane hak ettiğini düşünüyorum.
Meyvelerin en iyisi olarak düşünüldüğünde, armutlar 16. yy’ da çok popülerdi. Bu en iyi meyveler Essarts kara parçasından gelen, Louise diye bir bayanın adını taşıyan Louise Bonne, Muscat, Colmar, Bergamut, Martin-Sec, Frangipane, Cuisse-Madame Virgouleuse ya da Virgoule Limousin gibi türler yüzlercesinin ismini bir listede çocuk şarkısı gibi dizen La Quintinie’ ye göre, Avrupa’ nın bütün bahçelerinde yetiştirilir. En ünlü pişirilen İngiliz armudu 12. yy ‘ da Alexander Neckham tarafından bahsedilen Warden’ dır. Bundan popüler fırınlanan Warden yemekleri ve Warden turtaları yapılır. Bugün birçok çeşitleri bulunmaktadır, fakat ticari gereksinimler sadece bir düzine ya da piyasada yetişebilecek olanları seçmiştir. Diğerleri eski bahçelerde saklıdır ya da papaz evi bahçelerindedir. Poire du Cure diye anılan bir çeşit armut vardır, fakat piyasada ve marketlerde satışa sunulmamıştır.
Yaz armutlarının en erken yetişeni küçük Saint Jean’ dir ve çok nadir kırsal alanlarda görülür. Guyot ve Williams Ağustosta toplanır ve tatlı ve suludur. Büyük Altın Büyük Britanya’ da 1796 civarlarında kış armudu olan Bon Cheritan’ dan yetiştirilir. Ticari amaçlı büyük oranda Fransa’ da yetiştirilen tek türdür (Armut yetiştirilen bölgelerin %23’ ünü kapsar) ve korumaya ve ayrıştırmaya uygundur (Çok iyi Williamine adlı meyve özü yapar). Onu Barlett armudu diye adlandıran Amerikalılar paketleme endüstrisi için milyonlarcasını yetiştirir.
Sonbahar Beurre Hardy Kasımın ortasına kadar süren bir süreç içerisinde aslına uygun olgun Louise-Bonne’ yi de beraberinde getirir. Önceden La Quintinie’ nin Comice’ si olarak bilinen Doyenne du Comice iyi yetişir ve hala Haziranın başlarında satın alınabilir.
Sonbaharın sonlarında toplanan kış armutları günümüzde soğuk ozon yüklü yerlerde muhafaza edilir. En çok dağıtılanları pembe etli Conference ve çok yeşilken ve damarlıyken toplanmadıkça beyaz ve erimeye müsait Passe-Crassane’ dir. 1845’ de Rouen’ de büyütülmüştür ve ilk kez İtalya’ da Rhone vadisinde yetiştirilmiştir. Dış ticaretin en önemli anlaşılmazlıkları İtalyan yarımadasından ithal ettikleri gibi Fransızların şimdi aynı miktarda bu armutlardan Benelux ülkelerine ihraç ettikleri anlamına gelir.
İtalya’ ya geldiğinde Passacrassana olarak bilinen Passe-Crassane ayva olarak aşılandığından arbokültürel başarının iyi bir örneğidir. Fransa’ da kullanılan stok mallar ya 19. Yüzyılın ilk yarısında bahçıvanlar tarafından kullanıma sokulan Angers ayvası ya da 1930’ da kullanıma giren ve Ventoux dağından ve Rhone’un bayırlarında bulunan Provence ayvasıdır. Angers ayva stoklarından daha serttir.
Passe Crassane armudunun meyve vermeye başlaması biraz uzun zaman alabilir 8-10 yıldan sonra düzenli ve bol miktarda meyve vermeye başlar. Ağaç orta kuvvettedir ,yazında soğuk durması gereken toprağa ihtiyaç duyar. Kirece dayanıklıdır ve bahar donlarına karşı çok hassas değildir. Passe Crassane armutlarının polenlenmesi bir sıra polenlenen Willaims, Beurre Hardy ya da Conference gibi türlerin Passe Crassane sırlarına ekilmesi ile meydana gelir. Bu türler döllenmeyi tetikler. İyi bir meyve için derin ve zengin topraklar gereklidir ve armut doğal düzende kuraklığa müsait yerlere uyum sağlayamaz. Meyveler büyük, kalın ve pürüzlüdür ama cilalı bir deriye sahip değildirler. Renk olarak sarımsı yeşillerdir ve toplandıklarında bazen bronz bir görünüme sahip olabilirler. Bu görünümü aşılandıkları ayva stoklarından almışlardır. Armut tamamen olgunlaştığında rengi sarıdır.
